I Foro Grial. Cultura, artes e identidades
María López Sández // Agar Ledo
Hai 75 anos, en 1950, botaba a andar Editorial Galaxia, acendendo unha luz na noite do franquismo para manter acesa a cultura en tempos hostís de persecución e sometemento. Transcorreron desde entón 75 anos onde Galaxia asistiu á fin da ditadura, ao comezo da democracia, á transición política e á aprobación do Estatuto de Autonomía, á promulgación da Lei de normalización lingüística e aos cambios sociais que mudaron o prestixio e a percepción social da lingua e a cultura galegas ao tempo que determinaron un declive no uso do galego.
Conmemoramos os 75 anos transcorridos ollando cara adiante. Outro é hoxe o contexto e outros os desafíos. Entrados xa no século XXI, do que transcorreu o primeiro cuarto, atrevémonos a imaxinar a Galicia do futuro, a Galicia do ano 2050 en que se cumprirá un século da creación de Galaxia.
Os Foros Grial irán sucedéndose este ano de conmemoración, e o primeiro tivo como eixo vertebrador esa ollada prospectiva que, desde o pensamento, quixo enfrontar os problemas e desafíos que determinarán a cultura galega no próximo cuarto de século. Como será a Galicia de
2050? En que contexto celebraremos o centenario da creación de Editorial Galaxia? O museo de Pontevedra foi o escenario escollido para este primeiro Foro Grial. Alí nos acolleu a directora, Ángeles Tilve Jar, e puidemos escoitar o discurso conmemorativo de figuras clave de Galaxia, como Xosé Manuel Soutullo e Henrique Monteagudo.
Convidado a pensar a Galicia de 2050, Germán Labrador parte da célebre frase de Castelao, en que a posibilidade dunha cultura que traballe pola emancipación individual e colectiva se enfronta a unha cultura que traballa para a neutralización e o ensimesmamento. Ante esta dicotomía pregúntase polos horizontes da sociedade e da cultura galegas nun contexto de crise ecosistémica, cambio xeopolítico e peche autoritario dos Estados europeos. Asumindo que non hai resistencia que non sexa afirmativa, o pensador interrógase sobre as resistencias que están (ou non) a atopar estas transformacións aceleradas e o que isto significa. Analiza daquela como falan e como se articulan esas posibles liñas de tensión, así como os diálogos que se establecen cos mundos invisibles do pasado e outros presentes existentes no noso momento histórico, non necesariamente visibles nin evidentes nas definicións máis estendidas de cultura que hoxe temos. Afronta, en suma, o papel que podería ter un acompañamento institucional virtuoso, cómplice e non anestesiado, nesta encrucillada de emerxencias.
A continuación, Manuel Olveira pregúntase polos futuros perentorios e os pasados inacabados. O futuro preséntase metaforizado na fábula do asno e a cenoria, configurándose sempre diante da man máis inalcanzable. No sistema da arte, como noutros moitos eidos, o entusiasmo e a promesa que nos levou a empeñarnos en mirar cara adiante deixaron non só algunhas áreas desatendidas, senón tamén pasados completamente inacabados. Cómpre, pois, imaxinar ou proxectar o futuro doutra maneira tendo en conta pasados que aínda nin se atenderon nin se cumpriron: a emigración, a ditadura e a transición, mais tamén a subalternidade, a repolitización e democratización da sociedade, a produción de relatos arraigados no contexto e o fortalecemento da estruturas da arte. E ante nós perfílanse futuros perentorios: a sustentabilidade fronte ao cambio climático e ao crecemento inasumible da produción e do consumo; a crise do Estado social e o auxe de novos autoritarismos; as imposicións do mercado e as constricións para xerar e manter unha esfera independente que propicie prácticas artísticas reparadoras e emancipadoras. Estes pasados inacabados e futuros perentorios están a reclamar respostas para que a arte poida ser un espazo de transformación con calado social.
A conversa entre Carme Adán e Lourdes Méndez articúlase arredor da pregunta Existe a comunidade? A problemática das identidades, desde o social ao subxectivo serviu de núcleo articulador da conversa entre dúas pensadoras contemporáneas que entenden que construír comunidades esixe manter ou reconstruír relacións e obrigas sociais: dar, recibir, devolver. Para pensar o futuro cómpre establecer onde e con quen o pensamos, sen esquecer a transmisión interxeracional dos coñecementos teóricos e dos saberes prácticos.
A cultura e a arte foron sempre ferramentas de interpretación e de intervención, de construción da identidade e conservación da memoria; mais tamén, asemade, de exploración prospectiva do futuro. E isto é probablemente máis radicalmente certo en contextos, coma o noso, onde a marca da subalternidade fai da cultura un modo de resistencia, de loita por afirmarse e existir. Fronte ao eterno presente que caracteriza o noso tempo, a imaxinación érguese como unha ferramenta para a construción de alternativas e novos imaxinarios para un mundo mellor. O inmobilismo ancóranos nun momento de crises climáticas e civilizatorias, de guerras, refuxiados, pandemias, acumulación e finitude de recursos. Imaxinar o futuro configúrase así como unha resistencia afirmativa que nos obriga a repensar o mundo no que vivimos para poder imaxinar outros escenarios.
Non se trata só de pensar unha Galicia ou un mundo contrafactual, senón de abrir o que, en palabras de Ramón Piñeiro, constitúe auténticas olladas no futuro.
